یوگا برای کودکان و نوجوانان

امروزه کودکان و نوجوانان نیز همچون والدین، مربیان و سایر افراد جامعه تحت فشارها و تنش های گوناگونی در طول روز قرار می گیرند.
استرس های ناشی از انجام وظایف درسی _ مدرسه ای، رقابت با دوستان و هم سالان شان، فعالیت های جانبی بعد از مدرسه، آشفتگی های فکری _ هیجانی، اختلافات خانوادگی و تغییرات جسمی _ روانی، آنان را دچار اضطراب، تشویش و نگرانی های زیادی می کند. آنها نیز نیاز به آموزش های خویشتن داری، کنترل نفس، آرام سازی عضلانی و خود آگاهی درونی دارند. از این رو توصیه می شود که آنها نیز سعی کنند با انجام تمرینات هماهنگ سازی نیروی ذهن و جسم خود درصدد ایجاد تعادل بین قوای درونی شان برآیند و توانایی روبه رو شدن با شرایط سخت زندگی را در خود بالا ببرند. یکی از این تمرینات، آموزش های یوگا است که موجب تقویت توان ذهنی _ جسمانی، هماهنگی، سازگاری، انعطاف پذیری، تمرکز و مقابله با استرس های روزانه می شود.
یوگا به مفهوم ارتباط و تعادل بین ذهن و جسم است و براین اصل استوار است که، اگر بتوان ذهن را تغییر داد، می توان هر گونه مانعی را که مانع از حرکت انسان می شود، از میان برداشت. از طریق تمرینات یوگا و وضعیت فیزیکی بدن می توان هر گونه عدم تعادل و ناهماهنگی بین اعضای بدن و سیستم درونی را بر طرف نمود.
این ناهماهنگی ها می تواند جنبه های متفاوتی داشته باشد، از جمله؛
ناهماهنگی های جسمانی؛ مثل خمیدگی های اسکلت، گرفتگی های عضلانی، کشش ماهیچه ها و تقویت رباط ها. کودکی که تمرینات یوگا را به طور منظم انجام می دهد، بدنی سالم، نرم، ورزیده و قوی دارد.
اختلالات هیجانی؛ مثل انواع اضطراب ها، ترس ها، پرخاشگری ها و افسردگی های مزمن.
اختلالات رفتاری؛ مثل اختلال کمبود توجه و تمرکز، بیش فعالی های دوران کودکی. انجام منظم تمرینات یوگا برای کودکان و نوجوانان موجب آرامش، توجه و دقت بیشتر آنان در طول روز می شود.
مشکلات ذهنی _ روانی؛ مثل کاهش قدرت ذهن، حافظه، استدلال.
تمرینات یوگا ماهیچه ها را فشرده و سخت نمی کند، بلکه موجب استحکام و تعادل آنها می شود و سلامتی جسم و روان به دنبال دارد. یوگا می تواند در درمان کودکانی که دچار اختلالات تنفسی (مثل آسم و تنگی نفس)، اختلالات گوارشی، ناتوانایی های یادگیری، اختلالات مربوط به خواب (مثل بی خوابی ها، بدخوابی ها، کابوس دیدن) هستند، نقش موثری ایفا کند. یوگای کودکان، آنان را به شادی و سرور بر می انگیزد و این امکان را به آنها می دهد که در تمام سطوح جسمی، ذهنی و روانی شان تعادل برقرار کنند. برای کودکانی که شروع به یافتن آرامش درون خود می کنند، ابتدا قدری مشکل است تا موفق شوند با چشمانی بسته، تنها به یک موضوع فکر کنند. ولی به تدریج یوگا به آنها کمک می کند تا نسبت به محرکات محیطی، رفتارهای هیجانی _ احساسی و عکس العمل های خود، آگاهی بیشتری یابند و با اطمینان کامل تری گام بردارند.
تمرینات یوگا برای کودکان باید متناسب با سن و قوای جسمی ذهنی آنان باشد. این تمرینات برای کودکان خردسال، بر اساس بازی های خلاقه، پیش زمینه های موسیقی، اجرای تئاتر و نمایشنامه برنامه ریزی شده اند.
در حقیقت یوگا برای آنها باید مثل بازی و سرگرمی دنبال شود. همچنان که یوگا به بزرگسالان کمک می کند تا نیروی فکر و ذهن شان را بشناسند، به کودکان نیز کمک می کند تا انرژی و قدرت درونی شان را بشناسند. تعالیمی که برای کودکان و نوجوانان در نظر گرفته می شوند، آنها را تشویق به خوب صحبت کردن و پیش بینی رفتارهای شان می کنند. تقویت مثبت و نه خرده گیری و انتقاد از نکات مهم تمرینات یوگا است. یوگا تمرینی برای سلامت و بهداشت فرد است.
کودکان از این طریق یاد می گیرند که چگونه با احساسات، هیجانات و تمایلات درونی شان روبه رو شوند و چشم انداز ایده آلی از توانایی های فکری _ جسمی خود در ذهن شان رسم کنند. اجرای منظم تمرینات یوگا موجب هدایت انرژی های هیجانی در جهت رسیدن به خود آگاهی می شود. کودکان ۱۰ _ ۶ سال از تمریناتی که برای پرورش قوا، هماهنگی، تمرکز و مقابله با استرس های روزانه انجام می دهند، لذت می برند ، و نوجوانان نیز از این که می توانند قابلیت انعطاف پذیری و سازگاری ذهن و جسم خود را بالا ببرند، از ورزش های یوگا استقبال می کنند.
برای مثال، کودکان پرخاشگر و عصبی می توانند از طریق انجام تمرینات یوگا به کنترل رفتارهای تند خود بپردازند و سعی کنند با تمرکز بر عکس العمل های هیجانی و خشونت آمیز خود، آنها را تغییر دهند و به آرامش دست یابند. بر خلاف ورزش های رزمی و خشن که بر اصل رقابت و از میان بردن حریف استوارند، یوگا تنها بر اصل تقویت توان فردی، حفظ آرامش، کسب اعتماد به نفس و خویشتن داری تاکید دارد.
‌● آموزش یوگا برای کودکان خردسال (۷ _ ۱ سال)
از آن جایی که مهم ترین وسیله تعامل کودک با اطرافیانش بازی های گوناگونی است که انجام می دهد و از طریق همین بازی هاست که با جهان پیرامونش ارتباط برقرار می کند، پس می تواند بهترین شیوه برای آموزش تمرینات یوگا هم باشد. لازم به ذکر است، بسیاری از بازی هایی که دقت و توجه کودک را پرورش می دهند، از بسیاری از آموزش ها و تعالیم رسمی ای که در این زمینه به کار گرفته می شوند، مفیدتر و کارآمدتر هستند. یکی از ویژگی های بازی های کودکانه تکرار و بازآفرینی آن است و همین امر (یعنی تکرار) موجب تقویت مهارت آموخته شده می شود. از این رو والدین و مربیان می توانند تمرین های یوگا را در قالب بازی های ساده به کودکان بیاموزند و آنها را به تکرار این تمرینات تشویق کنند.
نکته ای که برای آموزش یوگا به کودکان خردسال باید مدنظر داشت آن است که، در ورای هر بازی، اصول یادگیری رشد ذهن، جسم و شخصیت کودک نهفته است که از طریق انجام منظم آنها حاصل می آید. تمرینات یوگا برای کودکان زیر ۳ سال با کمک و همراهی والدین و یا مربیان آنها انجام می شود. حرکت دادن پاهای کودک (به صورت دوچرخه) ، باز و بسته کردن بازوهای کودک به طرفین، چشمک زدن، لبخند زدن و خواندن ترانه های شاد کودکانه از جمله تمرینات مناسب برای کودکان زیر یک سال است.
برای کودکان بالای یک سال، والدین و یا مربیان علاوه بر آموزش های فوق، می توانند با غلت دادن کودک به طرفین، گرفتن مچ دست های کودک و بلند کردن او، موجب قوی شدن ماهیچه های گردن کودک شوند. مدت انجام این تمرینات می تواند بین ۱۵ _ ۵ دقیقه باشد. توجه داشته باشید، تمرینات یوگا، باید به صورتی انجام شوند که فشاری بر کودک وارد نیاید و او از انجام آنها لذت ببرد. انجام بازی های گروهی توام با ترانه های ساده، تمرینات تنفسی عمیق، حرکات پروانه ای شکل و انجام حرکات کششی می توانند از جمله تمرینات یوگایی ویژه کودکان بالای دو سال باشند. کودک زمانی می تواند درست عمل کند که قادر باشد درست احساس و فکر کند.
تعالیم یوگا به کودک کمک می کند تا تعادل و هماهنگی بین جسم و ذهن خود برقرار سازد و بتواند با سازش و شناخت خود به خویشتن داری و کنترل نفس دست یابد. مدت زمان تمرین های بدنی ویژه کودکان خردسال، ۱۰ _ ۵ دقیقه، سپس یک دقیقه استراحت و سرودخوانی (و یا گوش دادن به ترانه) و آن گاه ۵ دقیقه بازی های ساده است (توجه به تفاوت های فردی کودکان در تمام مراحل آموزش لازم و ضروری است).
● آموزش یوگا برای کودکان (۱۲ - ۷ )سال
تمرینات یوگا برای این گروه از کودکان بر پایه شیوه های پرورش قدرت تصور و خیال پایه ریزی شده اند.
همچنین مربی یوگا می تواند اطلاعات کمی (در حد فهم و درک آنها) درباره تمرینات یوگا و تاثیر آن بر کاهش اضطراب ها، نگرانی ها و آشفتگی های روزانه به آنان بدهد. این تمرینات بستگی به میزان خلاقیت، آمادگی جسمانی و قدرت ابتکار بچه ها دارد.
گروهی از کودکان در این مرحله سنی قادرند حرکات یوگا را به خوبی و نرمی یک بزرگسال انجام دهند و از آن لذت ببرند. به همین منظور می توان به نقش تمرینات بدنی برای تقویت عضلات، آرامش فکری و تمرکز بیشتر تاکید نمود. این کودکان می توانند تا چند دقیقه آرام بنشینند و با تمرکز بر موضوعی خاص، استرس ها و تنش های فکری شان را (که برای اغلب آنان، مشکلات درسی آموزشی، ارتباط با هم کلاسی ها، فعالیت های جانبی و اختلافات خانوادگی است) کاهش دهند. مدت انجام تمرینات یوگا، ۴۰ _ ۳۰ دقیقه، ۳ _ ۲ دقیقه استراحت و آرامش عضلانی، ۵ _۳ دقیقه تنفس عمیق همراه با بازدم های منظم و ۱۰ دقیقه برای بازی است.
با افزایش میزان فهم و درک بچه ها از تمرینات یوگا، می توان آنها را تشویق نمود تا به جای بازی، به صحبت پیرامون روش کار و تاثیر یوگا بر زندگی روزانه شان بپردازند.
● آموزش یوگا برای نوجوانان (۱۷ _ ۱۳ سال)
تمرینات ویژه نوجوانان نیز، ادامه تمرینات کودکان است، با این تفاوت که این گروه به شرح و توضیحات بیشتری نیاز دارند. درباره ارزش تمرینات یوگا و نقش آنها بر کاهش اضطراب ها و آرام سازی عضلات و بهبود وضعیت تنفس آنان باید تاکید شود.
مربی یوگا باید سعی کند توجه نوجوانان را به ساختارهای بدنی آنان، کارکرد اندام های داخلی، افزایش نیروی جسمانی ذهنی متمرکز کند. ده سال پیش می پرسیدند، آیا تمرینات یوگا، برای کودکان و نوجوانان می تواند کارآیی داشته باشد؟ امروزه می بینیم که تعالیم یوگا، به دلیل تاثیراتی که بر جسم و روان کودکان و نوجوانان گذاشته است، در اکثر نقاط جهان گسترش یافته اند و کارآیی خود را در زمینه های مختلف نشان داده اند.
توانایی های کودکان، بسیار بیشتر از آن چیزی است که ما تصور می کنیم، آنها به موضوعاتی فراتر از موضوعات ما بزرگسالان فکر می کنند و اگر در محیطی مساعد و پربار قرار گیرند، می توانند خلاقیت های ذهنی، قوه ابتکار و تصورشان را به کار گیرند و از جلوه های آن بهره مند شوند.
تمرینات مستمر یوگا، موجب تقویت ماهیچه های پشت، بازوها و پاها می شود و در عین حال، انقباضات و گرفتگی های آنها را رفع می کند و موجب تقویت و آرامش عضلات می شود. کودکان سعی می کنند هنگام نفس کشیدن های عمیق (دم های طولانی)، نیروی های طبیعی (مثل نیروی امواج، باد، اقیانوس ها) را در خود مجسم سازند و با بازدم های طولانی، فشارها و تنش های وارده بر خود را به طبیعت باز گردانند.