روزه گرفتن براي چه بيماراني ممنوع است؟

ماه رمضان، فرصتي است كه همه دوست دارند در بركت و رحمت گسترده اش شريك باشند.

در اين ميان، بيماران، سالمندان و كساني كه وضعيت‌هاي خاص فيزيولوژيكي مانند بارداري و شيردهي و يا بيماريهاي خاصي را از سر مي‌گذرانند، معمولاً با يك سوال عمده مواجه‌اند: آيا مي‌توانند روزه بگيرند يا نه؛ و اين كه اگر روزه بگيرند، آيا با مشكل روبه رو نخواهند بود؟

اگرچه نمي‌توان براي همه بيماران مزمن، يك حكم كلي صادر كرد و هر بيمار، شرايط خاص خود را دارد و فقط و فقط پزشك معالجش مي‌تواند درباره اين كه او مي‌تواند روزه بگيرد يا نه، نظر قطعي بدهد؛ با اين حال نكاتي در مورد هر بيماري وجود دارد كه مي‌تواند به تصميم‌گيري درست بيمار و پزشكان كمك كند.

مرور اين نكات، شايد چند فايده مهم داشته‌باشد؛ اول اين كه در هر شرايطي، روزه گرفتن به صلاح فرد نيست و حتي از لحاظ شرعي هم توصيه نمي‌شود. دوم اين كه مي‌توان با ايجاد برخي تنظيم‌ها در برنامه غذايي و دارويي و آگاهي از علائم هشدار، در بسياري از بيماري‌ها به راحتي روزه‌داري كرد، بدون اينكه هيچ مشكل جدي‌اي به وجود آيد.
بيماران ديابتي
بيمار ديابتي كه بدون انجام مشاوره با پزشك، روزه‌داري مي‌كند، در معرض خطر جدي افزايش درازمدت قند خون قرار دارد كه اين امر علاوه بر عوارض جسمي، عوارض جانبي ديگري از جمله افزايش هزينه و حتي غير ممكن شدن درمان را در پي دارد.

حفظ مقدار قند خون در محدوده طبيعي، بين 60 تا 140 ميلي گرم درصد، هدف اصلي در درمان ديابت است؛ از طرف ديگر نوع تغذيه، و بالطبع روزه‌داري، مي‌تواند روي اين شاخص مهم درودت بيمار، تاثير جدي بگذارد.

كارشناسان اعتقاد دارند افرادي كه قادر به كنترل قند خون خود در حد طبيعي هستند، با داروهاي خوراكي يعني قرص، با رعايت شرايط خاص و اندازه‌گيري به موقع قند خون‌شان، مي‌توانند با درودت و اطمينان كافي در اين فريضه الهي شركت كنند. بنابراين، شايد بتوان گفت:

اولين قدم براي فرد ديابتي كه مي‌خواهد در فريضه روزه همگام سايرين باشد، اين است كه تجهيزات لازم براي اندازه‌گيري قند‌خون، يا حداقل ادرار را در منزل داشته‌باشد.

بدون پايش مداوم قند خون، يا تخمين آن از طريق آزمايش ادرار، نمي‌توان از ايمن بودن روزه‌داري اطمينان كافي داشت.

به گفته متخصصان، ميزان قند خون بيماران ديابتي روزه‌دار بايد قبل از سحر حداكثر 120 ميلي گرم درصد، دو ساعت بعد از سحر حداكثر 160 ميلي گرم درصد، بين ساعت 1 تا 3 بعدازظهر حداقل 70 ميلي گرم درصد، قبل از افطار حداكثر 120 ميلي گرم درصد و دو ساعت بعد از افطار حداكثر 160 ميلي گرم درصد باشد.
پزشكان توصيه مي‌كنند بيماران روزه دار در هنگام افطار، قبل از خوردن هر غذايي، قرص خود را ميل كنند و پس از گذشت مدتي، غذا خوردن را آغاز كنند.

اما قضيه در مورد بيماران تحت درمان با انسولين فرق مي‌كند. استفاده از اين دارو با احتمال بالاي افت قند خون همراه است، بنابراين لازم است اين بيماران در فواصل نزديك به هم غذا ميل كنند، به همين دليل، روزه‌داري به هيچ عنوان براي آنها توصيه نمي‌شود.

ضمن اينكه بيماران انسوليني، معمولاً نمي‌توانند نوبت تزريق خود را، مگر در موارد خاص و زير نظر مستقيم پزشك معالج، حذف يا جابه جا كنند. به همين دليل توصيه تمام پزشكان و متخصصان به اين بيماران اين است كه روزه نگيرند.
بيماري‌هاي قلبي
مطالعات نشان داده‌اند روزه داري مي‌تواند با كم كردن عوامل خطر، به پيشگيري از بيماري‌هاي قلبي كمك كند. دكتر مظهري درباره اثر روزه مي‌گويد: "در طول ماه مبارك رمضان، سطح هموسيستئين خون به مقدار قابل ملاحظه‌اي كاهش مي‌يابد و اين اثر در كنار كاهش ميزان چربي‌هاي خون و حتي تعديل وزن بدن، مي‌تواند باعث كنترل بيماري هاي قلبي- عروقي شود."

اما درباره افرادي كه كارشان از اين مرحله گذشته و به اين بيماري‌ها مبتلا شده‌اند، چون بايد داروهاي خود را راس ساعت مشخصي مصرف كنند، اغلب اجازه روزه گرفتن به آنها داده نمي‌شود.

افت سطح داروهاي قلبي، باعث عوارض جبران ناپذيري نظير بزرگ شدن قلب و حتي سكته و حملات قلبي مي‌شود. ضمن اين كه به دليل حساسيت اين بيماران به انواع استرس‌ها، حتي احساس گرسنگي برايشان مناسب نيست.
بيماران تالاسمي
دكتر مينا ايزديار عضو انجمن حمايت از بيماران مبتلا به تالاسمي‌بايدها و نبايد هاي روزه داري را براي مبتلايان به تالاسمي‌تشريح كرد .
دكتر "مينا ايزديار" ، فوق تخصص خون و آنكولوژي كودكان و عضو هيات ‌مديره انجمن تالاسمي ‌ايران در گفتگوي اختصاصي با خبرنگار ايرنا ابتدا به تعريفي از بيماري تالاسمي‌پرداخت و گفت:‌
تالاسمي، نوعي كم خوني ارثي است كه به علت اختلال در كارايي گلبول‌هاي قرمز خون پديد مي‌آيد كه اين گلبول‌ها حاوي هموگلوبين هستند كه اكسيژن را از ريه‌ها به بافت‌هاي بدن منتقل مي‌كنند.
وي گفت: بيماري تالاسمي‌ زماني بروز مي‌كند كه بدن فرد قادر نباشد به ميزان لازم هموگلوبين بسازد و به همين دليل نيز اكسيژن كافي به بافت‌هاي بدن وي نمي‌رسد.
ايزديار گفت: بيماري تالاسمي‌به دو نوع "آلفا" و "بتا" تقسيم مي‌شود و تالاسمي‌ شايع در ايران از نوع بتا است كه خود بر سه نوع "خفيف" و "متوسط "و " شديد " قابل تقسيم است.
اين فوق تخصص خون و آنكولوژي كودكان در مورد شرايط روزه داري بيماران مبتلا به تالاسمي‌گفت: بيماران مبتلا به تالاسمي‌شديد (ماژور) چون تحت درمان هستند و بايد به طور مرتب خون تزريق كنند، نمي‌توانند روزه بگيرند .
عضو هيات‌ مديره انجمن تالاسمي‌ ايران توضيح داد، بيماران مبتلا به تالاسمي‌شديد به دليل كم خوني ايجاد شده ناشي ازبيماري توانايي خود را از دست مي‌دهند و قادر به روزه گرفتن نيستند .
ايزد يار در مورد مبتلايان به تالاسمي‌ متوسط يا اينتر مديا نيز گفت: اين دسته از افراد نيز به دليل كم خوني قادر به روزه گرفتن نيستند.
رييس انجمن حمايت از بيماران مبتلا به تالاسمي، تنها آندسته از بيماران تالاسمي‌ را قادر به روزه گرفتن دانست كه تالاسمي‌خفيف (مينور) داشته باشند.
وي تاكيد كرد: چنانچه ميزان هموگلوبين افراد مبتلا به تالاسمي‌خفيف كمتر از 11 باشد، بهتر است روزه نگيرند.
بيماراني با مشكلات رواني
دكتر مصطفي نجفي، فوق تخصص روان پزشكي كودك و‌ ‌نوجوان، در مورد اين كه آيا بيماران اعصاب و روان هم مي‌توانند روزه بگيرند، بسيار خوش‌بين است: "روزه‌داري در بيماران مبتلا به اختلالات رواني خفيف علاوه بر جنبه‌هاي‌ ‌مذهبي، به عنوان يك شيوه روان‌درماني و تغيير رفتار‌ ‌محسوب‌شده و درودت رواني آنها را تقويت مي‌كند."

با اين حال، رعايت احتياط از توصيه‌هاي موكد ايشان براي اين بيماران است: "اين بيماران بايد علاوه بر تغذيه مناسب، برنامه‌‌ريزي خاصي براي مصرف داروهاي خود در افطار و سحر نيز داشته‌‌باشند‌،‌ چرا كه اگر در مرحله بهبود باشند، اما تغذيه‌ ‌مناسب نداشته‌باشند، از نظر مكانيسم‌هاي تطابق رواني ضعيف‌تر ‌عمل كرده و به خوبي نمي‌توانند با شرايط خاص اين ماه و تغييرات به وجود آمده در برنامه روزانه‌شان، كنار بيايند. در نتيجه ممكن است با عود يا‌ ‌تشديد علائم بيماري مواجه شوند. به همين دليل توصيه مي‌‌‌شود اين قبيل بيماران از روزه‌داري مستمر يك ماهه خودداري‌ ‌كنند".
به گفته دكتر نجفي، روزه‌داري براي بيماران‌ ‌مبتلا به اختلالات رواني حاد، مضر است، بنابراين از لحاظ شرعي نيز‌ ‌منع دارد.
بيماري‌هاي مغز و اعصاب
در برخي بيماري‌ها، مي‌توان با استفاده از داروهايي كه اثر طولاني‌مدت‌تري دارند و نيز استفاده از 1 يا 2 دوز دارو، به جاي مصرف 3 دوز منقسم، بيماري را كنترل كرد و در عين حال روزه هم داشت. برخي بيماري‌هاي مغز و اعصاب از اين جمله‌اند.
اما دكتر كتايون علي‌خاني، متخصص مغز و اعصاب اين گونه هشدار مي‌دهد كه در برخي از اين بيماران، مانند افراد مبتلا به صرع، مصرف سر وقت و به موقع داروهاي ضد تشنج در طول شبانه‌روز الزامي است و مصرف داروهاي آهسته‌رهش پاسخگو نيست.
به همين علت روزه گرفتن براي اين بيماران توصيه نمي‌شود؛ به خصوص اينكه تغييرات قند خون،‌ املاح و الكتروليت‌ها در بدن، بر آستانه تشنج بيمار تاثيرگذار است. به گفته متخصصان مغز و اعصاب، 99 درصد بيماران مبتلا به صرع به همين دلايل، قادر به روزه‌داري نيستند.
اما در بيماران مبتلا به ام-اس كه مشكل خاصي ندارند، چون گرفتاري آنان عمدتاً در سيستم اعصاب مركزي است، هيچ منعي براي روزه‌داري وجود ندارد؛ با اين حال، بهتر است قبل از روزه‌داري با پزشك معالج خود در اين باره مشورت كنند.
گرسنگي طولاني مدت، ممكن است در برخي بيماران مبتلا به سردردهاي ميگرني، سبب عود حملات آنها شود. بنابراين بيماران ميگرني با علايم شديد و يا ميگرن‌هاي پيچيده با علايم مغز و اعصاب نمي‌توانند روزه‌ بگيرند. ولي بيماران تحت درمان، مي‌توانند بدون نگراني در ايام ماه مبارك رمضان روزه بگيرند.